Kỹ thuật xử lý ra hoa trên cây nhãn

Nhãn là cây trồng á nhiệt đới, phát triển rất tốt trong điều kiện nhiệt đới, tuy nhiên sự ra hoa đòi hỏi phải có một mùa đông ngắn với nhiệt độ từ 15-220 độ C trong 8-10 tuần để kích thích sự ra hoa và theo sau là điều kiện nhiệt độ cao trong mùa xuân cho hoa phát triển. Cùng Sitto Việt Nam tìm hiểu kỹ thuật xử lý ra hoa trên cây nhãn.
 
I. Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc ra hoa trên nhãn

Nhãn là cây trồng á nhiệt đới, phát triển rất tốt trong điều kiện nhiệt đới, tuy nhiên sự ra hoa đòi hỏi phải có một mùa đông ngắn với nhiệt độ từ 15-220C trong 8-10 tuần để kích thích sự ra hoa và theo sau là điều kiện nhiệt độ cao trong mùa xuân cho hoa phát triển. Nếu nhiệt độ thấp kéo dài mầm hoa hình thành nhưng không phát triển được. Ở ĐBSCL thời tiết lạnh thường xuất hiện vào tháng 12-1 và nóng dần lên vào tháng 2-3 nên đây là điều kiện thích hợp cho cây nhãn ra hoa và thu hoạch vào tháng 6-7.

Giống là một trong những yếu tố quan trọng quyết định sự ra hoa của cây nhãn. Hiện nay, ở ĐBSCL có rất nhiều giống nhãn nhưng có thể phân thành ba nhóm, nhóm nhãn Long, nhãn Giồng và nhãn tiêu Da Bò. Nhóm nhãn Long gồm có nhãn Long, nhãn Super ra hoa tự nhiên theo mùa và có thể kích thích cho ra hoa quanh năm. Nhóm nhãn Giồng như: Nhãn giồng Bạc Liêu, Vĩnh Châu, Nhị Quý, nhãn Xuồng Cơm Vàng, Cơm trắng ra hoa theo mùa và khó kích thích ra hoa trái trái vụ. Nhóm nhãn Tiêu Da Bò hầu như không ra hoa theo mùa mà phải được kích thích mới ra hoa. Đối với giống nhãn E-daw của Thái Lan có lẽ là giống đòi hỏi nhiệt độ cần thiết cho sự ra hoa thấp nên không ra hoa tự nhiên cũng như khi xử lý bằng biện pháp khoanh cành mà chỉ ra hoa khi được xử lý bằng chlorate kali. Đối với các tỉnh phía bắc do điều kiện khí hậu lạnh nên việc xử lý ra hoa nhãn rất khó trong mùa ngịch. Nên các vùng này chọn lọc các giống nhãn chín sớm (tháng 5-6) và các giống chín muộn (tháng 9-10) để trồng và tránh tình trạng được mùa rớt giá trong mùa thuận.

II. Một số kỹ thuật xử lý ra hoa nhãn đang được áp dụng phổ biến

Bón phân 

Cây nhãn ra hoa trên chồi tận cùng nên sự tạo chồi mới có ý nghĩa quyết định sự ra hoa. Do đó, vấn đề tỉa cành cho cây thông thoáng và bón phân cân đối đạm, lân và kali cho cây ra đọt tốt sau khi thu hoạch là một trong các biện pháp kỹ thuật quan trọng quyết định đến quá trình ra hoa của cây. Ở Thái Lan, một số tác giả cho rằng nhãn có nhu cầu kali cao nên bón bón phân NPK theo tỉ lệ 1,25:1:1,5 với liều lượng 0,5-1,0 kg/cây 4-7 năm tuổi. 
Ở vùng phía nam Việt Nam sau thu hoạch nhãn thì cần xén tỉa cành và bón phân theo tỷ lệ 1:1:1 cho N:P:K (bón 0,5-1 kg Sitto PHAT 15-15-15-12 SiO2/cây), tưới nước và chăm sóc 2 tháng để cho cây ra 2 cơi đọt mới xử lý ra hoa.

Phương pháp khoanh (xiết) cành

Khoanh (hay xiết) cành nhằm ngăn cản sự vận chuyển các sản phẩm quang hợp từ lá xuống thân, rễ làm tăng tỉ lệ C/N, giúp cho cây phân hóa và hình thành mầm hoa. Đây là biện pháp rất phổ biến được nhà vườn áp dụng để kích thích cho nhãn ra hoa ở ĐBSCL. Trên giống dễ ra hoa có thể kích thích ra hoa bằng biện pháp khoanh cành cũng làm cho cây nhãn ra hoa sớm và đồng đều, trong khi các giống khác thì biện pháp khoanh cành đạt kết quả không ổn định. 

Giống nhãn Long do đặc điểm phát triển chậm, lâu liền da nên khi kích thích cho cây ra hoa người ta thường dùng lưỡi cưa hay kéo có bề dày từ 1-2 mm để khoanh giáp vòng thân hay cành chính của cây gọi là “xiết” hay “sứa” cành. Với giống nhãn da bò do đặc điểm phát triển mạnh, mau liền da nên phải dùng dao khoanh và lột một đoạn da dài từ 0,5-2 cm để kích thích cho cây ra hoa. Sau khi khấc cành phải dùng dây ny lông buộc lại (để tránh liền da) và cắt bỏ dây khi mầm hoa nhú ra.

Mùa mưa (mùa nghịch) chiều dài vết khoanh thường dài hơn trong mùa khô. Chừa lại 1-2 nhánh hay khoảng 20% số cành trên cây trên cây để những cành này cung cấp chất đồng hóa nuôi rễ, nếu không cây nhãn sẽ chết. Vào mùa mưa, tiến hành kích thích ra hoa cho nhãn da bò khi lá “lụa” - thời điểm lá có màu đọt chuối non (lá chưa thẳng gân), trong khi mùa khô khoanh cành khi lá “lụa hơi cứng”. Trên giống nhãn Long, khi thấy chồi non vừa tách ra, còn gọi là “hở mỏ”, kết hợp với độ già của lá là có thể tiến hành xiết cành cho cây ra hoa.

Phương pháp xử lý hóa chất

Ở Thái Lan, dùng Chlorate kali (KClO3) xử lý ra hoa cho nhãn bằng các tưới vào đất thì giống Si-Chompoo ra hoa 100% ở nồng độ 1 g/m2 trong khi giống E-Daw ra hoa 86% ở nồng độ 4 g/m2 cả hai giống đều ra hoa sau khi xử lý hóa chất 25 ngày. Trong mùa lạnh và khô (từ tháng 10-12 và 3-4) tỉ lệ ra hoa đạt trên 80% nhưng tỉ lệ ra hoa đạt dưới 50% khi kích thích ra hoa trong mùa mưa (từ tháng 5-9). Tuổi lá khi xử lý Chlorate kali sau 45 ngày đạt 100% ở liều lượng 8 g/m2.

Biện pháp xử lý ra hoa trên giống nhãn tiêu Da Bò ở các tỉnh phía nam: Bắt đầu xử lý ra hoa bằng KClO3 với liều lượng 30-50 g/m đường kính tán khi cơi đọt thứ hai trong giai đoạn lá lụa (lá non có màu đọt chuối). Bảy ngày sau tiến hành khoanh vỏ trên cành cấp hai với chiều rộng vết khoanh từ 2-3 mm, dùng dây nylon quấn quanh vết khoanh để ngăn chặn sự hình thành tượng tầng. Ngưng tưới nước sau khi khoanh vỏ. Thời gian từ khi khoanh vỏ đến khi ra hoa từ 25-30 ngày. Tiến hành tưới nước trở lại khi thấy mầm hoa xuất hiện. (Sau khi khoanh vỏ 7 ngày có thể áp dụng một trong ba loại hóa chất sau: Ethephon ở nồng độ 1.000 ppm, MKP (Mono potassium Phosphate) ở nồng độ 0,5% hoặc KClO3 ở nồng độ 2.500 ppm nếu không áp dụng biện pháp tưới gốc). Phun Nitrate kali (KNO3) ở nồng độ 1% ở giai đoạn 28 ngày sau khi khoanh cành để phá vỡ sự miên trạng của các đỉnh sinh trưởng, thúc đẩy cho sự nhú ra của đọt hoặc hoa. Biện pháp này giúp hạn chế hiện tượng “nghẹn bông”.

Trên cây nhãn Xuồng Cơm Vàng, hiện nay nông dân ở huyện Châu Thành tỉnh Đồng Tháp cũng áp dụng biện pháp xử lý ra hoa mùa nghịch bằng cách khoanh cành với chiều rộng 2-3 mm khi lá ở giai đoạn lá lụa kết hợp với tưới gốc 2-3 muỗng canh KClO3 đạt tỉ lệ ra hoa khá cao trong mùa nghịch.

Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây nhãn Thái Lan