Mùn bã hữu cơ là gì? Cấu tạo và quy trình hình thành
 

Mùn bã hữu cơ là sản phẩm trung gian từ quá trình phân hủy các chất hữu cơ. Đây là yếu tố quan trọng giúp cải thiện chất lượng đất và nâng cao năng suất cây trồng. Bài viết này sẽ giải đáp chi tiết về mùn bã hữu cơ, từ khái niệm, quy trình hình thành đến những ưu và nhược điểm, giúp bạn hiểu rõ hơn về loại chất liệu hữu ích này.

Xem thêm: Phân hữu cơ - Giải pháp ngăn chặn tiến trình suy thoái đất và phục hồi đất

1. Mùn bã hữu cơ là gì? Phân biệt với mùn hữu cơ

Mùn bã hữu cơ là kết quả từ sự phân hủy các chất hữu cơ như lá cây, phân động vật, cành cây... dưới tác động của vi sinh vật. Đây là giai đoạn trung gian, khi các chất hữu cơ mới chỉ phân hủy một phần và chưa chuyển hóa hoàn toàn thành mùn hữu cơ.

Phân biệt mùn bã hữu cơ và mùn hữu cơ

• Mùn bã hữu cơ:

  • Chứa nhiều mảnh vụn chất hữu cơ chưa phân hủy hoàn toàn, có thể nhìn thấy bằng mắt thường.

  • Hàm lượng dinh dưỡng không cao bằng mùn hữu cơ và màu sắc nhạt hơn.

• Mùn hữu cơ:

  • Là sản phẩm cuối cùng của quá trình phân hủy.

  • Có màu nâu đậm hoặc đen, chứa nhiều dưỡng chất và giữ ẩm tốt.

Mối liên hệ giữa hai loại mùn: Khi ủ phân compost, giai đoạn đầu sẽ tạo ra mùn bã hữu cơ, sau khi ủ đủ thời gian và các vật liệu phân hủy hoàn toàn, mùn hữu cơ sẽ được hình thành.

2. Quy trình hình thành mùn bã hữu cơ và các yếu tố ảnh hưởng

Quy trình hình thành

• Giai đoạn phân hủy sơ cấp: Vi sinh vật phân hủy các hợp chất hữu cơ phức tạp trong nguyên liệu thành các hợp chất đơn giản. Giai đoạn này diễn ra nhanh, giải phóng các chất dinh dưỡng như nitơ, photpho, kali…
• Giai đoạn hình thành mùn: Các hợp chất đơn giản tiếp tục được tổng hợp thành hợp chất trung gian phức tạp hơn, tạo nên các hạt mùn bã hữu cơ. Quá trình này diễn ra chậm và cần thời gian dài.

Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành mùn bã hữu cơ

• Loại vật liệu hữu cơ: Vật liệu giàu carbon (như rơm rạ, lá khô) phân hủy chậm hơn vật liệu giàu nitơ (như phân xanh, bã đậu).
• Độ ẩm: Độ ẩm ổn định là yếu tố quan trọng, quá cao hoặc quá thấp đều làm chậm phân hủy.
• Nhiệt độ: Nhiệt độ từ 25-35°C là lý tưởng cho hoạt động của vi sinh vật.
• Oxy: Vi sinh vật cần đủ oxy để phân hủy chất hữu cơ hiệu quả.
• Độ pH: Môi trường có độ pH từ 6-8 phù hợp với hầu hết các loại vi sinh vật.
• Vi sinh vật: Mỗi loại vi sinh vật có khả năng phân hủy nhóm chất hữu cơ riêng biệt.

3. Thành phần của mùn bã hữu cơ

Thành phần hữu cơ

• Chất hữu cơ chưa phân hủy: Phần còn lại của vật liệu ban đầu như lá cây, rơm rạ chưa bị vi sinh vật phân hủy hoàn toàn.
• Chất hữu cơ phân hủy một phần: Các chất đã trải qua giai đoạn phân hủy sơ cấp, hình thành hợp chất đơn giản hơn.
• Humin: Chất hữu cơ màu đen, không tan trong nước, cải thiện cấu trúc đất.
• Fulvic acid: Hợp chất hữu cơ màu vàng, tan trong nước, giúp cây hấp thụ chất dinh dưỡng dễ dàng.
• Humic acid: Chất hữu cơ màu nâu, tan trong môi trường kiềm, giúp đất giữ nước và cải thiện độ phì nhiêu.

Thành phần vô cơ

• Nguyên tố dinh dưỡng: Gồm các chất như Nitơ (N), Photpho (P), Kali (K), Canxi (Ca), Magie (Mg) và vi lượng.
• Khoáng chất: Silic, sắt, nhôm...

Vi sinh vật

• Vi khuẩn: Đóng vai trò chính trong việc phân hủy các chất hữu cơ phức tạp.
• Nấm: Hỗ trợ phân hủy lignin và cellulose, hai chất khó phân hủy trong thực vật.

Lưu ý: Thành phần của mùn bã hữu cơ thay đổi theo nguyên liệu, môi trường và thời gian ủ. Thời gian ủ càng lâu, hàm lượng dinh dưỡng càng tăng.

4. Ưu và nhược điểm của mùn bã hữu cơ

Ưu điểm

• Cải thiện đất: Mùn bã hữu cơ làm đất canh tác tơi xốp, thoáng khí, tạo môi trường thuận lợi cho rễ phát triển.
• Cung cấp dinh dưỡng: Cung cấp chất dinh dưỡng một cách từ từ, ổn định.
• Thúc đẩy vi sinh vật đất: Mùn bã hữu cơ là nguồn thức ăn cho vi sinh vật, hỗ trợ phân giải hữu cơ và cố định đạm.
• Bảo vệ môi trường: Sử dụng mùn bã hữu cơ giảm ô nhiễm nhờ hạn chế sử dụng phân bón hóa học.

Nhược điểm

• Dinh dưỡng thấp: So với phân bón hóa học, mùn bã hữu cơ có hàm lượng dinh dưỡng thấp hơn, cần bón nhiều hơn.
• Tiềm ẩn mầm bệnh: Nếu không xử lý kỹ, dễ chứa mầm bệnh gây hại cho cây trồng.
• Phân hủy chậm: Quá trình cần nhiều thời gian, không phù hợp với cây cần dinh dưỡng ngay.
• Khó bảo quản: Mùn bã hữu cơ rất dễ bị phân hủy nếu không bảo quản đúng cách, nhất là trong điều kiện nóng ẩm.

Mùn bã hữu cơ là nguồn tài nguyên tự nhiên quý giá trong nông nghiệp, giúp cải thiện đất và cung cấp dưỡng chất cho cây trồng. Dù còn một số hạn chế, việc sử dụng mùn bã hữu cơ hợp lý sẽ mang lại hiệu quả cao, đồng thời giảm tác động tiêu cực đến môi trường.

Xem thêm:

• Phân rác hữu cơ là gì: Ưu nhược điểm của phân hữu cơ này với cây trồng
• Phân Bón Humic là gì? Vai trò của Humic Acid đối với đất và cây trồng
• Phân vô cơ là gì? Định nghĩa, phân loại và tác dụng với cây trồng