Hiện tượng cháy lá (hoặc cháy mép lá) trên cây sầu riêng, đặc biệt trong giai đoạn nuôi quả là vấn đề khá phổ biến ở nhiều vùng trồng sầu riêng, là một hiện tượng khá phổ biến và gây lo ngại cho nông dân. Cháy lá làm giảm khả năng quang hợp của cây, đây là vấn đề ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cây trồng, năng suất và chất lượng quả. Hiện tượng này có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân kết hợp với nhau và sau đây chúng ta sẽ đi sâu phân tích các nguyên nhân chủ yếu cũng như tác nhân thường gặp nhất.

Nguyên nhân gây cháy lá sầu riêng trong giai đoạn nuôi trái

1. Thiếu nước trong giai đoạn nuôi trái:

• Lý do: Giai đoạn nuôi trái yêu cầu cây sầu riêng cần rất nhiều nước và nhiều dinh dưỡng để duy trì sự phát triển của trái. Nếu cây không được cung cấp đủ nước, lá sầu riêng, đặc biệt là các lá già và lá gần đầu cành, sẽ bị thiếu nước và dễ bị khô cháy ở phần rìa.
• Cơ chế: Khi cây thiếu nước, quá trình quang hợp và trao đổi chất bị suy giảm, làm cho các tế bào ở phần rìa lá bị khô héo và cháy. Đồng thời, thiếu nước còn khiến cho cây không thể tự điều chỉnh và phân bổ dinh dưỡng hiệu quả, dẫn đến hiện tượng cháy nửa lá.
• Tác nhân chủ yếu: Thiếu nước trong giai đoạn khô hạn hoặc tưới nước không đều đặn, đặc biệt trong mùa khô.

2. Chế độ dinh dưỡng không cân đối, thừa Đạm, thiếu Kali và Magiê:

• Lý do: Phân bón hóa học, đặc biệt là phân đạm (Nitơ) được bón quá mức, có thể khiến cây sầu riêng phát triển quá nhanh, nhưng lại thiếu các chất dinh dưỡng quan trọng như Kali và Magiê. Cây sầu riêng trong giai đoạn nuôi trái rất cần Kali và Magiê để giúp cây duy trì khả năng chống chịu với các yếu tố bất lợi và hỗ trợ phát triển trái. Nếu thiếu các chất này, cây sẽ không thể duy trì cấu trúc lá khỏe mạnh, dẫn đến hiện tượng cháy nửa lá và cháy mép lá.
• Cơ chế: Phân Đạm cao làm cây phát triển mạnh về thân lá nhưng thiếu khả năng duy trì cấu trúc lá bền vững, gây ra hiện tượng lá yếu, dễ bị cháy khi gặp điều kiện khô hạn hoặc ánh sáng mạnh. Trong khi, Kali giúp tăng cường khả năng chống chịu của cây đối với điều kiện khô hạn và nhiệt độ cao. Magiê đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cấu trúc tế bào của lá. Khi thiếu hai yếu tố này, lá sẽ dễ bị khô và cháy, đặc biệt là ở các lá ngoài cùng, nơi mà các yếu tố như nhiệt độ và mất nước ảnh hưởng mạnh nhất.
• Tác nhân chủ yếu: Dinh dưỡng không đầy đủ, sử dụng phân bón không cân đối hoặc bón phân Đạm quá mức mà thiếu Kali và Magiê.

3. Côn trùng gây hại, đặc biệt là sâu bệnh:

• Lý do: Các loại sâu bệnh như rệp sáp, nhện đỏ hay các loại côn trùng khác có thể gây tổn thương cho lá sầu riêng, làm cho lá bị khô, cháy nửa lá. Khi côn trùng chích hút nhựa cây, lá sẽ mất đi sự cân bằng về nước và dinh dưỡng, khiến lá trở nên yếu và dễ bị khô. Một số loại bệnh như phấn trắng, thán thư, nấm bệnh khác cũng có thể khiến lá bị cháy, đặc biệt nếu điều kiện môi trường thuận lợi cho sự phát triển của chúng.
• Cơ chế: Sâu bệnh sẽ gây ra vết thương trên bề mặt lá, làm giảm khả năng quang hợp của lá, đồng thời tạo điều kiện cho các yếu tố ngoại cảnh như nắng nóng và thiếu nước tác động mạnh hơn, dẫn đến hiện tượng cháy mép hoặc cháy nửa lá.
• Tác nhân chủ yếu: Sâu bệnh như phấn trắng, thán thư, rệp sáp, nhện đỏ và các loại côn trùng khác.

4. Nhiệt độ cao, Ánh nắng mạnh và Độ ẩm không khí thấp:

• Lý do: Sầu riêng là cây ưa sáng, nhưng khi nhiệt độ môi trường quá cao, đặc biệt là khi có ánh nắng mạnh, độ ẩm không khí giảm thấp và nhiệt độ cao vào buổi trưa, lá sẽ bị mất nước nhanh chóng, dẫn đến hiện tượng cháy mép hoặc cháy nửa lá.
• Cơ chế: Ánh nắng gay gắt sẽ khiến lá mất độ ẩm nhanh, đặc biệt là ở phần rìa lá vì đây là phần có cấu trúc mỏng và dễ mất nước nhất. Cây sầu riêng nếu không được che chắn hoặc bảo vệ khỏi ánh nắng trực tiếp có thể bị stress nhiệt, làm tổn thương các tế bào lá.
• Tác nhân chủ yếu: Thời tiết nắng gắt, đặc biệt là trong mùa hè/mùa khô hoặc khi cây không được che nắng trong những ngày có nắng mạnh.

Biện pháp phòng ngừa và khắc phục

1. Tưới nước đều đặn và đủ lượng: Đảm bảo tưới nước đầy đủ, đặc biệt trong giai đoạn nuôi trái, tránh để cây bị thiếu nước. Tưới nước vào sáng sớm hoặc chiều mát để tránh hiện tượng sốc nhiệt cho cây.

2. Bón phân hợp lý và theo nhu cầu cây trồng: Cần bón phân theo đúng liều lượng và thời điểm. Sử dụng phân bón hữu cơ kết hợp với phân hóa học có tỷ lệ cân đối các nguyên tố dinh dưỡng. Sử dụng phân bón có tỷ lệ Kali và Magiê phù hợp, vì đây là những chất dinh dưỡng cần thiết trong quá trình nuôi quả. Sử dụng phân bón có hàm lượng Kali cao trong giai đoạn này để giúp cây phát triển tốt. Tránh bón phân Đạm quá mức, đặc biệt trong giai đoạn nuôi hoa và quả, vì điều này có thể làm cây bị "quá tải" với Đạm, dẫn đến hiện tượng cháy lá.

3. Kiểm soát sâu bệnh: Thường xuyên kiểm tra cây để phát hiện và xử lý kịp thời các loại sâu bệnh, đặc biệt là thán thư, rệp sáp và nhện đỏ. Có thể dùng thuốc bảo vệ thực vật hoặc áp dụng biện pháp sinh học để kiểm soát.

4. Điều chỉnh ánh sáng và nhiệt độ: Cung cấp bóng mát cho cây bằng cách sử dụng lưới che nắng hoặc trồng cây che bóng trong những ngày nắng nóng. 

• Nếu trồng trong khu vực có ánh nắng mạnh, có thể sử dụng lưới che nắng hoặc xây dựng các giàn che để giảm bớt tác động của nhiệt độ cao lên cây. Cây sầu riêng cần ánh sáng nhưng không chịu được ánh nắng trực tiếp quá mạnh vào giữa trưa.
• Trong mùa khô, nếu có thể, cần tăng độ ẩm cho cây bằng cách phun sương hoặc làm ẩm đất quanh gốc cây để giúp cây giảm stress nhiệt và duy trì độ ẩm trong đất. Điều này giúp giảm tình trạng mất nước và bảo vệ lá.
• Các dưỡng chất quan trọng giúp cây tăng cường khả năng chống chịu với các yếu tố bất lợi bao gồm: Kali (K) – Giúp cây chống chịu nhiệt và khô hạn; Magiê (Mg) – Hỗ trợ quang hợp và duy trì cấu trúc lá; Canxi (Ca) – Cải thiện khả năng giữ nước và độ bền của tế bào; Silic (Si) – Tăng cường sức mạnh của tế bào lá; Sắt (Fe) – Hỗ trợ quá trình quang hợp và giảm stress nhiệt.

5. Cải tạo đất, hệ thống thoát nước, cắt tỉa và chăm sóc định kỳ:

• Đảm bảo đất trồng có độ thoát nước tốt và không bị ngập úng. Đất phải được cải tạo để có độ tơi xốp, dễ thoát nước và giữ ẩm tốt, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của cây.
• Cắt tỉa những cành khô, héo, và những lá bị bệnh hoặc bị cháy để giúp cây tập trung năng lượng vào phần lá khỏe mạnh, đồng thời cải thiện lưu thông không khí trong tán cây.

Tác nhân chính gây cháy nửa lá sầu riêng trong giai đoạn nuôi trái thường là thiếu nước và nhiệt độ cao kết hợp với dinh dưỡng không cân đối. Việc cải thiện các yếu tố này sẽ giúp giảm thiểu hiện tượng cháy lá, bảo vệ cây và nâng cao năng suất sầu riêng.

Ths. Lê Minh Quốc – Phòng kỹ thuật Công ty TNHH Sitto Việt Nam