Nguyên nhân và yếu tố gây rụng hoa và rụng trái non sầu riêng

(Rụng trái non = giai đoạn sau xổ nhuỵ/xả nhị = Tim đèn/Que diêm/đuôi thằn lằn)

Tình trạng sầu riêng giai đoạn hoa và giai đoạn sau xả nhị (xổ nhuỵ) bị rụng nhiều là do có nhiều yếu tố liên quan đến sự rụng hoa và tim đèn trong thời gian này. Chúng ta hãy cùng nhau phân tích nguyên nhân và yếu tố đó đến từ đâu để có biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất.

1. Thời tiết và điều kiện khí hậu:

Thời tiết bất thường như nóng, lạnh hoặc độ ẩm thấp có thể khiến cây bị căng thẳng (stress), làm giảm khả năng vận chuyển chất dinh dưỡng, khiến cây không thể duy trì sức sống và sinh trưởng như bình thường. Ảnh hưởng đến khả năng sống của nhị và nhụy hoa, sự nở hoa thụ phấn và thụ tinh để phát triển thành quả đòi hỏi chất dinh dưỡng dưới dạng đường. Khi cây gặp căng thẳng, khả năng sản xuất dinh dưỡng bị giảm, quá trình thụ phấn sẽ không thành công và đồng thời sản sinh ra các hormone như Ethylene, Axit abscisic sẽ kích thích quá trình héo và rụng hoa.

2. Quản lý dinh dưỡng và tưới nước:

Việc thiếu hoặc dư thừa các khoáng chất như Canxi, Bo, Magie, và Kali có thể ảnh hưởng đến quá trình thụ phấn và sức sống của phấn hoa. Bên cạnh đó, lượng nước tưới không hợp lý trong giai đoạn quan trọng này cũng sẽ dẫn đến rụng hoa và tim đèn. Cây cần được cung cấp đủ nước, nhưng không quá nhiều để không làm ảnh hưởng đến quá trình phát triển tế bào và sự hình thành hoa.
Trong giai đoạn đuôi thằn lằn nở hoa Cần giảm lượng nước tưới xuống khoảng 50% giá trị nước tham chiếu cho cây khoảng 5 mm (5 x 0,5 = 2,5 mm hoặc 2,5 L/m2), tăng dần lượng nước lên 60 và 70% giá trị nước tham chiếu cho cây. Cùng quan sát sự phát triển của hoa và tim đèn.

3. Hormone thực vật:

Có hai nhóm hormone chính được sản xuất trong quá trình sinh trưởng của thực vật:

• Nhóm thúc đẩy tăng trưởng, phân chia tế bào làm tăng kích thước tế bào làm chậm quá trình hư hỏng bao gồm Auxin, Cytokinin và Gibberellin, v.v. 
• Nhóm kích thích sự suy thoái, khi cây gặp căng thẳng, nhóm hormone suy thoái như Axit Abscisic, Ethylene sẽ chi phối quá trình héo và rụng hoa, đặc biệt trong điều kiện môi trường không thuận lợi.
• Các điều kiện môi trường không thuận lợi thường khiến cây sầu riêng và nhiều cây trồng khác sản sinh ra nhiều axit abscisic (ABA) và ethylene, hai hormone thực vật có vai trò quan trọng trong quá trình sinh trưởng, phát triển và ứng phó với căng thẳng. Sự sản sinh dư thừa của các hormone này là nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng rụng hoa và rụng trái ở cây sầu riêng.

Điều kiện gây ra sự tăng cường sản sinh axit abscisic (ABA) và ethylene:

1. Căng thẳng do khí hậu không thuận lợi:

• Nhiệt độ quá cao hoặc quá thấp: Cây sầu riêng rất nhạy cảm với nhiệt độ. Khi cây phải chịu nhiệt độ cực đoan (quá nóng hoặc quá lạnh), cơ thể cây phản ứng bằng cách tăng sản xuất ABA để giúp cây giảm bớt căng thẳng. ABA có tác dụng làm giảm sự thoát hơi nước qua lá và giúp cây chống lại điều kiện môi trường khắc nghiệt. Tuy nhiên, sự sản xuất quá mức ABA cũng có thể làm giảm khả năng thụ phấn và tăng khả năng rụng hoa, trái.
• Nắng nóng kéo dài: Khi cây sầu riêng bị căng thẳng vì nắng nóng kéo dài, nó cũng sản sinh nhiều ethylene, hormone thúc đẩy quá trình rụng hoa và trái. Ethylene kích thích các tế bào vỏ hoa và vỏ trái "chết" sớm, khiến hoa và trái rụng.

2. Thiếu nước hoặc dư thừa nước:

• Khô hạn: Khi cây thiếu nước, quá trình trao đổi chất bị giảm và cây sẽ sản sinh nhiều ABA như một cơ chế bảo vệ để giảm mất nước qua lá. Cây sầu riêng khi thiếu nước cũng sẽ tăng cường sản xuất ethylene, điều này có thể dẫn đến việc hoa và trái rụng nhanh chóng.
• Ngập úng: Khi cây bị dư thừa nước hoặc ngập úng, điều này làm giảm sự oxy hóa của rễ, khiến cây bị căng thẳng. Kết quả là cây tăng sản sinh ethylene, từ đó ảnh hưởng đến khả năng thụ phấn và làm hoa, trái dễ bị rụng.

3. Chế độ dinh dưỡng không đầy đủ hoặc mất cân bằng:

• Thiếu dinh dưỡng quan trọng (như canxi, kali, bo): Các khoáng chất này rất quan trọng trong quá trình phát triển hoa và trái. Khi cây thiếu hụt dinh dưỡng, sự phát triển của hoa và trái sẽ bị suy yếu, làm cây dễ bị căng thẳng và sản sinh nhiều ABA và ethylene hơn.
• Dư thừa dinh dưỡng (như nitơ): Mặc dù dinh dưỡng là cần thiết cho sự sinh trưởng, nhưng nếu cung cấp quá nhiều, đặc biệt là nitơ, có thể khiến cây phát triển quá nhanh, dễ bị yếu ớt và dẫn đến căng thẳng, khiến cây sản sinh nhiều hormone kích thích sự rụng.

4. Các yếu tố sinh học khác:

Sự tấn công của sâu bệnh hoặc nấm: Các loài sâu bệnh và nấm cũng có thể làm cây bị căng thẳng, và để phản ứng lại, cây sẽ sản sinh nhiều ABA và ethylene. Điều này có thể dẫn đến hiện tượng hoa và trái rụng sớm, là một cơ chế bảo vệ của cây.

Tác động của axit abscisic (ABA) và ethylene

• Axit abscisic (ABA): Khi cây chịu căng thẳng, ABA giúp đóng các khí khổng để giảm mất nước, nhưng đồng thời cũng khiến hoa, trái rụng để giảm gánh nặng năng lượng cho cây.
• Ethylene: Đây là hormone chịu trách nhiệm cho quá trình chín và lão hóa của các bộ phận cây. Trong điều kiện không thuận lợi, ethylene sẽ làm tăng nhanh quá trình lão hóa của hoa và trái, khiến chúng dễ dàng rụng.

Giải pháp giảm thiểu hiện tượng rụng hoa và trái

• Điều chỉnh tưới nước hợp lý: Tránh cả tình trạng khô hạn và ngập úng. Sử dụng hệ thống tưới tiết kiệm nước và phù hợp với từng giai đoạn sinh trưởng của cây. Theo dõi và điều chỉnh lượng nước để tránh cây bị ngập úng. Cần giảm lượng nước tưới trong giai đoạn phát triển hoa, sau đó tăng dần khi cây đã ổn định.
• Cung cấp dinh dưỡng đầy đủ và cân đối: Đảm bảo cây sầu riêng nhận đủ các khoáng chất quan trọng như canxi, bo, magie, và kali, giúp cây có khả năng chống chịu tốt hơn.
• Quản lý môi trường: Cần chú ý đến yếu tố khí hậu, có thể dùng các biện pháp bảo vệ như lưới chắn nắng, hệ thống làm mát để giảm căng thẳng cho cây. Duy trì nhiệt độ và độ ẩm ổn định trong vườn cây, có thể sử dụng hệ thống che chắn hoặc tưới phun sương để giảm căng thẳng nhiệt độ.
• Giảm căng thẳng sinh học: Đảm bảo cây không bị nhiễm sâu bệnh, bệnh nấm và các tác nhân gây hại khác bằng cách sử dụng biện pháp phòng trừ thích hợp.

Với việc hiểu rõ các yếu tố này và việc chăm sóc cây một cách khoa học trong từng giai đoạn phát triển bà con có thể có các biện pháp can thiệp kịp thời để giảm thiểu tình trạng rụng hoa và trái, đảm bảo cây sầu riêng phát triển khỏe mạnh.

Ths. Lê Minh Quốc – Phòng kỹ thuật Công ty TNHH Sitto Việt Nam