OXY HÒA TAN – NHU CẦU CỐT LÕI TRONG NUÔI TÔM

OXY HÒA TAN LÀ GÌ?

Oxy hòa tan (Dissolved oxygen – DO) là oxy phân tử hòa tan trong nước. Đơn vị đo lường là mg/L (miligam oxy trong mỗi lít nước). Nồng độ oxy hòa tan (DO) là một trong những thông số chất lượng nước quan trọng trong nuôi trồng thủy sản, quyết định đến sự sinh trưởng và phát triển của cộng đồng sinh vật dưới nước. Hầu hết các động vật thủy sản đều cần oxy hòa tan để hô hấp, sinh trưởng và phát triển.

Mức độ oxy có thể phản ánh chất lượng nước trong ao nuôi tôm. Trong một môi trường có nồng độ DO cao, việc phân hủy các chất ô nhiễm diễn ra nhanh và sạch hơn. Ngược lại, khi nồng độ DO xuống thấp, các chất ô nhiễm trong nước sẽ phân hủy chậm hơn dẫn đến chất lượng nước giảm dần.

Dàn quạt nước tạo oxy trong hồ nuôi tôm

VAI TRÒ CỦA OXY HÒA TAN TRONG NUÔI TÔM

Oxy hòa tan (DO - Dissolved Oxygen) là một trong những yếu tố môi trường quan trọng hàng đầu trong ao nuôi tôm. DO có những vài trò quan trọng như sau:

- Đảm bảo hô hấp cho tôm: Tôm là loài động vật biến nhiệt, hô hấp bằng mang. Nếu DO thấp, tôm sẽ bị stress, giảm ăn, chậm lớn, dễ nhiễm bệnh, thậm chí chết hàng loạt.

- Ổn định hệ vi sinh vật có lợi trong ao: Oxy đầy đủ giúp vi khuẩn hiếu khí phân hủy chất hữu cơ hiệu quả, hạn chế khí độc như NH₃, NO₂⁻, H₂S.

- Cân bằng pH và ổn định chất lượng nước: DO ảnh hưởng đến quá trình quang hợp, hô hấp và trao đổi khí, gián tiếp điều hòa pH, độ kiềm.

- Tối ưu chi phí thức ăn và tăng trưởng: Khi DO được duy trì ở mức tối ưu, tôm ăn mạnh, hệ số chuyển đổi thức ăn (FCR) thấp, rút ngắn thời gian nuôi

Bộ test kiểm tra chất lượng nước

MỨC ĐỘ TỐI ƯU OXY HÒA TAN TRONG NUÔI

Tùy vào giai đoạn tôm, thời tiết, thời điểm trong ngày mà hàm lượng oxy hòa tan tối ưu có thể thay đổi như sau:

PHƯƠNG PHÁP KIỂM TRA NỒNG ĐỘ OXY HÒA TAN

- Sử dụng máy đo hàm lượng oxy hòa tan: thường được áp dụng trực tiếp tại các farm nuôi lớn.

- Sử dụng bộ test: thường được áp dụng trực tiếp tại các ao nuôi.

- Phương pháp chuẩn độ: thường được áp dụng tại các phòng lab hoặc phòng thí nghiệm.

Phương pháp kiểm tra nồng độ oxy

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HÀM LƯỢNG OXY HÒA TAN

Mức độ DO bị ảnh hưởng bởi nhiêt độ, áp suất không khí và độ mặn của nước và một số yếu tố khác.

1. Yếu tố nhiệt độ

Khi nhiệt độ tăng lên, nồng độ oxy hòa tan dần giảm. Trong nước, oxy tan chủ yếu đến từ hai phần: một là oxy được giải phóng bởi quang hợp thực vật, chiếm khoảng 60%. Một phần khác là oxy trong không khí hòa tan vào nước, chiếm khoảng 40%. Khi nhiệt độ tăng lên, khoảng cách giữa các phân tử nước trở nên nhỏ hơn, oxy trong những khoảng trống này bị ép ra và nồng độ oxy giảm. Thông thường, nồng độ DO trong nước thấp nhất vào mùa hè.

2. Yếu tố độ mặn

Khi nồng độ muối tăng, mức độ oxy hòa tan cũng giảm. Bởi vì khi nồng muối trong nước tăng những phân tử muối này sẽ chiếm dụng những khoảng trống giữa các phân tử nước, từ đó làm giảm nồng độ oxy.

3. Yếu tố áp suất không khí

Áp suất không khí càng lớn thì càng có nhiều phân tử oxy có thể được áp vào nước, và nước có nhiều oxy hơn. Áp lực từ phía trên cho phép nước giữ nhiều phân tử oxy hơn. Ngược lại, áp suất không khí càng nhỏ, oxy trong nước càng dễ tràn ra. Thông thường, nồng độ oxy hòa tan rất thấp khi áp suất không khí thấp, chẳng hạn trước khi mưa, đặc biệt là trước những cơn mưa lớn vào mùa hè. 

4. Các yếu tố khác

- Oxy hòa tan sinh ra trong quá trình quang hợp của thủy sinh vật.

- Oxy bị tiêu hao trong quá trình phân hủy chất hữu cơ trong nước của vi khuẩn. 

- Oxy bị tiêu hao trong quá trình hô hấp của thủy sinh vật.

- Độ thoáng trên bề mặt nước, bề mặt nước càng thoáng thì oxy hòa tan nhiều và ngược lại.  

- Độ hòa tan oxy phụ thuộc vào mức độ xáo trộn gây ra bởi dòng chảy hay gió trên bề mặt nước. 

BIỆN PHÁP KIỂM SOÁT OXY HÒA TAN TRONG NUÔI TÔM

1. Thiết kế và vận hành hệ thống quạt nước, sục khí hiệu quả

- Sử dụng dàn quạt đặt khoảng cách đều trong ao, mỗi ao 2 – 4 dàn quạt tùy vào diện tích của ao.

- Chạy quạt thường xuyên vào ban đêm, rạng sáng – khi DO thường thấp nhất.

- Kết hợp máy sục khí đáy (air diffuser) để tăng DO tầng đáy, tránh hiện tượng phân tầng oxy.

- Đảm bảo không để điểm chết trong ao – khu vực không có lưu thông nước dễ tích tụ chất thải è gây khí độc.

Vận hành hệ thống quạt nước

2. Quản lý mật độ nuôi hợp lý

- Mật độ cao tiêu thụ nhiều oxy hơn. Với tôm thẻ chân trắng, nên nuôi mật độ từ 60 – 80 con/m² nếu không có hệ thống sục khí đáy.

- Đối với nuôi thâm canh > 100 con/m², nên có hệ thống oxy đáy và thường xuyên kiểm tra hàm lượng DO.

3. Kiểm soát chất thải hữu cơ và tảo

- Hạn chế chất thải dư thừa: quản lý chặt chẻ lượng thức ăn hằng ngày, hút đáy định kỳ hằng ngày.

- Kiểm soát mật độ tảo: Tảo quang hợp tạo oxy ban ngày, nhưng hô hấp mạnh ban đêm. Mật độ tảo quá cao gây thiếu oxy lúc rạng sáng.

- Sử dụng vi sinh và zeolite định kỳ để phân hủy mùn bã hữu cơ, ổn định hệ sinh thái.

Kiểm soát chất thải hữu cơ và tảo

4. Theo dõi DO thường xuyên

- Sử dụng máy đo DO cầm tay hoặc tự động đặt nhiều vị trí (mặt nước – tầng giữa – đáy).

- Ghi nhận DO ít nhất 2 lần/ngày: trước bình minh (5 – 6h sáng) và chiều muộn (16 – 17h).

- Cảnh báo thiếu oxy khi DO < 3.5 mg/L, cần can thiệp ngay bằng tăng cường sục khí, thay nước, giảm lượng cho ăn.

MỘT SỐ DẤU HIỆU NHẬN BIẾT AO BỊ THIẾU OXY

- Tôm nổi đầu, bơi lờ đờ vào sáng sớm.

- Tôm chết rải rác hoặc hàng loạt.

- Tôm giảm ăn đột ngột, bỏ ăn.

- Tôm có hiện tượng đổi màu mang, phân trắng, mềm vỏ.

- Tảo tàn, nước ao chuyển đục, có mùi hôi.

Các dấu hiệu, bệnh lý ở tôm

KẾT LUẬN

Kiểm soát hàm lượng oxy hòa tan không chỉ là việc vận hành quạt nước, mà là một quy trình tổng thể từ thiết kế hệ thống, vận hành, kiểm tra, đến xử lý các yếu tố liên quan như thức ăn, tảo, chất hữu cơ. Người nuôi tôm cần luôn giám sát và điều chỉnh linh hoạt hàm lượng oxy hoàn tan, nhất là trong giai đoạn giao mùa hoặc khi thời tiết biến động.

Oxy đầy đủ – tôm khỏe mạnh – hiệu quả kinh tế cao. Đó là nguyên tắc cốt lõi trong nghề nuôi tôm hiện đại.